ترتیب اعتراض و حل اختلاف مالیاتی
پرداخت مالیات و جرایم مالیاتی برای بسیاری از مدیران کسب‌وکارها در ایران و جهان یک چالش پردردسر است. اکثر آنها تلاش می‌کنند با روش‌های مختلف از آثار سوء این چالش بکاهند که یکی از آنها اعتراض مالیاتی است.
قبل از هر موضوعی بد نیست بدانیم که مالیات معمولا به دو صورت پرداخت می‌شود. اگر بخواهیم به زبان ساده بیان کنیم، برخی از مودیان خود اقدام به تسلیم اظهارنامه کرده و بر مبنای آن سازمان امور مالیاتی نیز رقم قابل پرداخت را به آنها اعلام می‌کند.
در مقابل این روش که به خوداظهاری معروف است، روش دیگری به نام اظهارنامه مالیات برآوردی وجود دارد که در آن سازمان بنا به دلایلی اقدام به تعیین مالیات علی‌الراس می‌کند.
از جمله این دلایل می‌توان به عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی یا غیرقابل بررسی بودن مدارک و اسناد ارائه شده اشاره کرد. در این حالت ممیزان سازمان با بررسی اسناد و مدارک، خود اقدام به تعیین رقم قابل پرداخت کرده که معمولا مالیات سنگینی را نیز وضع می‌کنند.
بنابراین بسیاری از مدیران کسب‌وکار ترجیح می‌دهند تا با استفاده از خدمات مشاوره مالیاتی به صورت خوداظهاری اقدام به تسلیم اظهارنامه مالیاتی بکنند.
معمولا بعد از آنکه صاحبان کسب‌وکار اظهارنامه خود را تسلیم سازمان کردند، بعد از مدتی برگ تشخیص مالیات برای مودی صادر می‌شود که در صورت اعتراض، فرد حقیقی یا حقوقی می‌تواند تا سی روز اعتراض به مالیات خود را همراه با مدارک و مستندات ارائه نماید.
اعتراض به برگ تشخیص مالیات می‌تواند ادامه‌دار بوده یا آنکه در همان مرحله ابتدایی حل شود. در ادامه به فرایندهای مختلف آن اشاره می‌کنیم.
1-مؤدی ظرف سی روز پس از ابلاغ برگ تشخیص می‌تواند به مندرجات برگ تشخیص اعتراض نماید.
در ابتدا جهت تسریع نمودن رسیدگی، اعتراض به صورت اداری مورد بررسی قرار می‌گیرد.
اگر اداره مالیاتی مربوطه اسناد و مدارك را موثر در تعدیل درآمد تشخیص دهد آن را تعدیل می‌نماید.
لذا در صورتی كه موجبات رضایت مؤدی فراهم گردد ظهر برگ تشخیص به امضای مؤدی و مسئول مربوطه می رسد که اختلاف موجود بین مؤدی و دستگاه مالیاتی حل و فصل گردیده و پرونده مختومه می‌شود و مؤدی موظف به پرداخت مالیات متعلق خواهد بود.
در غیر این صورت، پرونده جهت رسیدگی به هیئت حل اختلاف مالیاتی ارجاع می‌گردد.
2-هیئت حل اختلاف مالیاتی بدوی:
همانطور که اشاره شد در مرحله ابتدایی چنانچه ممیزان سازمان ادله و اسناد ارائه شده از سوی مودی در خصوص اعتراض را ناکافی بدانند، پرونده برای بررسی بیشتر به هیئت حل اختلاف مالیاتی ارسال خواهد شد.
در واقع در مرحله قبل مسئول رسیدگی به اعتراض مالیاتی سازمان امور مالیاتی بود، اما در این مرحله اینگونه نیست و ترکیب هیئت اختلاف مالیاتی به صورت دیگری است. ماده 247 قانون مالیات‌های مستقیم در خصوص فرایند رسیدگی به پرونده در این هیئت توضیح داده است.
براساس این ماده قانونی فارغ از هر رای و نظری که هیئت مربوطه بدهد، آن رای باید حتما اجرا شود. در واقع هر چند امکان اعتراض به رای هیئت حل اختلاف نیز وجود دارد، اما باید ابتدا رای اجرا شود.
در اینجا این سوال ممکن است مطرح شود که اگر مودیان به میزان مالیات پرداختی اعتراض داشته باشند، آیا باید آن مبلغ را پرداخت کنند؟
در پاسخ باید گفت که این دسته از افراد می‌توانند مالیات مربوطه را پرداخت و سپس در خصوص برگشت رای در فرایند تجدیدنظر نسبت به استرداد آن اقدام کنند.
براساس ماده 247 قانون مالیات‌های مستقیم افراد می‌توانند ظرف 20 روز نسبت به رای صادر شده اعتراض خود را همراه با مستندات ارائه دهند.
بنابراین رای صادر شده قابل اعتراض خواهد بود که رسیدگی به آن بر عهده هیئت حل اختلاف تجدیدنظر است. اما چنانچه افراد نسبت به رای صادر شده اعتراضی نداشته باشند، آن رای قطعیت خواهد یافت.
بنا بر ماده قانونی یاد شده اعضای هیئت حل اختلاف نباید پیش‌تر در خصوص مساله یا موضوع مورد بحث رای داده یا اظهارنظر کرده باشند. بعد از اعلام رای از طرف این هیئت، ممکن است سازمان امور مالیاتی یا مودی نسبت به آن اعتراض داشته باشند.
براساس ماده 244 قانون مالیات‌های مستقیم اعضای این هیئت از سه نفر تشکیل می‌شوند که وظیفه دارند تا ظرف مدت ده روز نسبت به تشکیل جلسه برای رسیدگی به پرونده اقدام کنند.
ترکیب به این صورت بوده که یکی از آنها نماینده سازمان امور مالیاتی خواهد بود که از منافع این سازمان دفاع خواهد کرد. نفر دیگر یک قاضی شاغل یا حتی بازنشسته از قوه قضائیه بوده که نسبت به آن موضوع خاص تسلط داشته باشد.
در برخی موارد در شهرستان‌ها ممکن است که چنین فردی پیدا نشود که در این حالت قوه قضائیه با درخواست سازمان امور مالیاتی یک نفر قاضی را معرفی خواهد کرد. اما نفر سوم فردی است که معمولا از آن به عنوان نماینده انجمن‌ها یا تشکل‌ها یاد می‌کنند.
بنا بر قانون این فرد می‌تواند یک نماینده از جانب اتاق بازرگانی، اتاق تعاون، جامعه حسابداران رسمی ایران، شواری شهر یا سایر مجامع و انجمن‌های حرفه‌ای باشد.
انتخاب چنین فردی تا حد قابل‌توجهی به موضوع مورد بحث در پرونده و تخصص آن فرد یا مجمع بستگی خواهد داشت.
اما فرایند انتخاب نیز به این صورت بوده که مودی بنا به موضوع پرونده، افراد مورد نظر را انتخاب و در نهایت سازمان امور مالیاتی از بین آنها یکی را انتخاب خواهد کرد.
همانگونه که ذکر شد ترکیب این هیئت سه نفره بوده و برای اجرای حکم نیاز به رای اکثریت وجود دارد. هر چند در نهایت باید نظر اقلیت نیز در متن رای ذکر شود.
رای هیات با اکثریت آرائ قطعی و لازم الاجرا است. مگر اینکه مودی ظرف 20 (بیست) روز از تاریخ ابلاغ رای به وی، بطور کتبی اعتراض نماید که در این صورت پرونده جهت رسیدگی به هیات حل اختلاف مالیاتی تجدید نظر ارسال خواهد شد.
3-هیئت حل اختلاف تجدید نظر:
افراد حقیقی و حقوقی بعد از صدور رای در هیئت اختلاف بدوی باید نسبت به اجرایی کردن آن رای اقدام کنند. اما برخی افراد ممکن است که همچنان نسبت به رای صادر شده اعتراض داشته باشند.
برای این کار ضمن پرداخت مالیات مورد نظر در رای، می‌توانند اعتراض خود را به هیئت اختلاف تجدیدنظر مالیاتی ارائه دهند. براساس قانون افراد فرصت دارد تا بعد از اعلام رای بدوی به مدت بیست روز نسبت به اعتراض اقدام کنند.
رسیدگی در هیئت‌ها اصولا به صورت حضوری است و مؤدی یا نماینده وی و نیز نماینده اداره امور مالیاتی می‌توانند در جلسه رسیدگی حاضر شوند. وقت جلسه بایستی به آنان ابلاغ گردد و تاریخ ابلاغ و روز جلسه نباید كمتر از ده روز باشد. لیكن عدم حضور آنان مانع از رسیدگی هیئت نخواهد بود
رای هیات تجدید نظر قطعی و لازم الاجراست، در این حالت حوزه مالیاتی می‌تواند بلافاصله پس از دریافت رای نسبت به صدور برگ قطعی اقدام نماید.
4-شورای عالی مالیاتی:
مودی يا اداره امور مالياتی می توانند ظرف يك ماه از تاريخ ابلاغ رای قطعی هيات حل اختلاف مالياتی تجدید نظر، به استناد عدم رعايت قوانين و مقررات موضوعه يا نقص رسيدگی، با اعلام دلايل كافی به شورای عالی مالياتی شكايت و نقص رای و تجديد رسيدگی را درخواست كنند. (به شرط تامین وثیقه کافی نسبت به مبلغ مالیات)
5-هیئت موضوع ماده 251 مكرر ق.م.م:
چنانچه اعتراض مالیاتی یکی از طرف‌های درگیر یعنی مودی یا سازمان امور مالیاتی همچنان ادامه داشته باشد، فرایند رسیدگی پرونده به شورای عالی مالیاتی خواهد رسید. ماده 251 قانون مالیات‌های مستقیم بیان می‌دارد:
«در صورتی که مودیان حقوقی یا حقیقی و همچنین سازمان امور مالیاتی نسبت به رای قطعی صادر شده از جانب هیئت حل اختلاف مالیاتی همچنان اعتراض داشته باشند، ظرف مدت 30 روز فرصت دارند تا با ارائه مستندات و مدارک کافی به شورای عالی مالیاتی شکایت کنند.»
در خصوص ترکیب اعضای شورای عالی مالیاتی نیز باید گفت در ماده 252 قانون مالیات‌های مستقیم به این مهم اشاره شده است. براساس این ماده قانونی ترکیب شورای عالی مالیاتی متشکل از 25 نفر به پیشنهاد سازمان امور مالیاتی و حکم وزیر اقتصاد خواهد بود.
این افراد باید در زمینه مالی، مالیاتی، اقتصادی، حقوقی، حسابداری و حسابرسی صاحب‌نظر باشند. به نحوی که در این رشته‌ها دارای حداقل مدرک کارشناسی یا معادل آن باشند.
در برخی از موارد ممکن است مودیان در مهلت‌های قانونی ارائه شده نتوانند به مالیات‌های قطعی اعتراض خود را بیان کنند. در اینگونه مواقع بحث شکایت فوق‌العاده به میان خواهد آمد. در واقع این نوع شکایات قابل رسیدگی در مرجع دیگری نخواهد بود.
به همین دلیل وزیر اقتصادی هیئتی سه نفره برای برای پیگیری اعتراض مالیاتی این نوع پرونده‌ها را مشخص می‌کند. این هیئت ضمن بررسی اسناد و مدارک ارائه شده رای خود را صادر و رای اکثریت آنها باید اجرایی شود.
در اینجاست که اگر افراد حقیقی یا حقوقی به رای صادره اعتراض داشته باشند، می‌توانند شکایت خود را به دیوان عدالت اداری ببرند. دیوان صلاحیت رسیدگی به اعتراضات و شكایات از آرا و تصمیمات كمیسیون‌های حل اختلاف یا شورای عالی مالیاتی یا كمیسیون مقرر در ماده 251 مكرر را دارد.
